در این سری از آموزش زبان به موضوع حالت‌های اسامی در زبان ترکی استانبولی اشاره می کنیم در زبان ترکی استانبولی، یک اسم می‌تواند شش حالت کلی داشته باشد. در زبان فارسی این حالت‌ها معمولا با حروف اضافه نمایش داده می‌شوند (مثلا مفعول با حرف اضافه را مشخص می‌شود). از جمله زبان‌هایی که اسامی حالت‌های مختلف به خود می‌گیرند زبان ترکی، روسی، آلمانی، فنلاندی و … است. زبان ترکی تنها شش حالت دارد ولی برخی زبان‌ها مانند فنلاندی 15 حالت و مجارستانی 18 حالت دارند! این حالت‌ها با پسوند به وجود می‌آیند. در جدول زیر با حالت‌ها و پسوندهای زبان ترکی آشنا می‌شوید:
| جمع | مفرد | نقش در جمله | حالت |
|
Ler- |
– |
فاعل | اسمی |
|
Leri- |
-(y)i |
مفعول مستقیم | مفعولی |
|
Lerin- |
-(n)in |
مضاف الیه | ملکی |
|
Lere- |
-(y)e |
مفعول غیرمستقیم | مفعولی |
|
Lerde- |
-de |
قید مکان | مکانی |
|
Lerden- |
-den |
متمم | مفعول به |
حالت اسمی
اگر اسم در نقش فاعل جمله آمده باشد، آنگاه اسم در حالت اسمی ظاهر می‌شود، مثلا:
.Öğretmen onları gördü (معلم آنها را دید.)
.Kedi uyuyor (گربه خوابیده است)
در نقش خطابی نیز اسامی حالت اسمی به خود می‌گیرند (در برخی زبان‌ها مثل لهستانی، این حالت، پسوند خاص خود را دارد)، مثلا:
!Günaydın, anne (صبح بخیر، مامان!)
در زبان ترکی حرف تعریف معین و نامعین وجود ندارد. یکی از حالت‌هایی که می‌توان فهمید اسم معین است یا نامعین، نقش مفعول مستقیم است. اگر این واژه در جمله در حالت اسمی ظاهر شود، نامعین و اگر در حالت مفعولی مستقیم ظاهر شود معین است، به مثال‌ها توجه کنید:
.Kerem kitap aldı (کرم کتاب (نکره) خرید)
.Kerem kitabı aldı (کرم آن کتاب (معرفه) را خرید)
حالت مفعولی مستقیم
پسوند حالت مفعولی مستقیم i- است. اسامی در نقش مفعول مستقیم این پسوند را به خود می‌گیرند. از مهم‌ترین کاربردهای این حالت، معرفه کردن اسامی در زبان ترکی است. به چند مثال توجه کنید:
.Seni seviyorum (دوستت دارم)
.Kerem kitabı aldı (کرم کتابه را خرید)
نکته
زبان ترکی سه ضمیر اشاره دارد: Bu (این)، Şu (آن) و O (آن). اگر در جمله‌ای، یکی از این ضمایر مفعول بودند، باید در حالت مفعولی ظاهر شوند، یعنی:
Bunu aldım. (Bu + (n)u)
(آن را خریدم)
ضمایر اشاره در حالت‌ها مفعولی مستقیم و مفعولی غیر مستقیم
| حالت مفعولی غیرمستقیم | حالت مفعولی مستقیم |
| Burada | Bunu |
| şurada | Şunu |
| orada | Onu |
توجه
ضمیر اشاره Şu نه دور است و نه نزدیک. چیزی بین این دو ضمیر اشاره است.
حالت اضافی (مضاف و مضاف الیه)
حالت اضافی عمدتا رابطه بین مالک و شی متعلق به او را نشان می‌دهد مثلا Onun kitabı یعنی کتاب او. (n)In و (n)in پسوندهای این حالت هستند. اگر حرف آخر واژه صدادار باشد، چون دو حرف صدادار نمی‌توانند پشت سر هم بیایند، حرف n میانجی بینشان قرار می‌گیرد، مثلا Leyla’nın kitabı یعنی کتاب لیلا.
حالت مفعولی غیرمستقیم
برخی افعال علاوه بر مفعول مستقیم، به مفعول غیرمستقیم نیاز دارند، مانند فعل دادن (چیزی را به کسی دادن). به جمله زیر نگاه کنید:
.Mehmet’e oyuncak ver (عروسک را به محمد بده)
در مثال بالا عروسک مفعول مستقیم و محمد مفعول غیرمستقیم است.
علامت ’ فقط به خاطر این به کار رفته است که Mehmet اسم خاص است.
پسوند حالت مفعولی غیرمستقیم، نقش حرف اضافه «به» را نیز ایفا می‌کند، مثلا Eve می‌شود «به خانه».
.Eve gidiyorum (به خانه می‌روم.)
حالت مکانی
این حالت معادل حرف اضافه «در» در زبان فارسی است. پسوند de/da نشاندهنده این حالت است، مثلا:
.Evde ders çalışıyorum (در خانه درس می‌خوانم.)
.4’te kafede olurum (در ساعت 4 در کافه خواهم بود.)
حالت مفعول به
حال مفعول به در فارسی با حرف اضافه «از» ساخته می‌شود. این حالت مفهوم جهت‌گیری را دارد و نشان می‌دهد فعل به چه جهتی اشاره دارد. این حالت در پاسخ به پرسش‌های نظیر «از کجا»، «از چی» و «از کی» به کار می‌رود، مثلا:
.Marketten geliyor (از مغازه می‌آید.)