فعل بودن در زبان ترکی استانبولی فعلی خاص است (که به آن فعل ناقص defective verb می‌گویند) و تنها فعل بی‌قاعده این زبان است و با سایر افعال فرق می‌کند. این فعل در جملاتی به کار برده می‌شود که حالت چیزی/کسی را نشان دهد، مثلا «خانه بزرگ است» و «سفر کوتاه بود». فعل بودن در زبان ترکی فعل Imek است که فعلی ناقص محسوب می‌شود؛ یعنی به صورت پسوند صرف شده و به واژه‌ها می‌چسبد. ریشه این فعل (i-) به دلیل تطابق آوایی به چهار صورت اصلی i و I و u و ü تبدیل می‌شود. این فعل در زمان حال و گذشته به صورت زیر صرف می‌شود:
جدول صرف فعل بودن (زمان حال)
| پسوند | ضمیر | فارسی |
|
-im |
Ben | من … هستم. |
|
-sin |
Sen | تو … هستی. |
|
بدون پسوند یا dir- (در جملات رسمی) |
O | او … است. |
|
-iz |
Biz | ما … هستیم. |
|
-siniz |
Siz | شما … هستید. |
|
بدون پسوند یا -ler |
Onlar
|
آنها … هستند. |
نکته اول
طبق واژه‌ای که قبل از پسوند آمده، این پسوند به چهار حالت در می‌آید، برای مثال در حالت اول شخص مفرد چهار حالت -im/-ım/-um/-üm را به خود می‌گیرد.
نکته دوم
در حالت اول شخص مفرد و جمع، وقتی حرف انتهای واژه، یکی از حروف صدادار باشد، حرف y میانجی بین واژه و پسوند قرار می‌گیرد، مثلا:
ben hastayım (من بیمار هستم.)
نکته سوم
برای حالت سوم شخص جمع، در صورتی که بخواهیم به طور کلی صحبت کنیم و شخص خاصی مدنظر ما نباشد، می‌توانیم پسوند –lar/ -ler را نیاوریم، مثلا:
Onlar güzel (آنها زیبایند.)
جدول صرف بودن (زمان گذشته)
|
پسوند |
ترکی | فارسی |
|
-dim |
Ben …-dim | من … بودم. |
|
-din |
Sen …-din | تو … بودی. |
|
-di |
O … -di. | او … بود. |
|
-dik |
Biz …-dik. | ما … بودیم. |
|
-diniz |
Siz …-diniz. | شما … بودید. |
|
-diler |
Onlar …-diler. | آنها … بودند. |
نکته اول
در صیغه سوم شخص مفرد و جمع زمان حال، فعل بودن دو حالت دارد. در یک حالت هیچ پسوندی به واژه اضافه نمی‌شود. در حالت دوم پسوند –dir به واژه اضافه می‌شود. اگر دارید در موقعیتی غیررسمی و دوستانه صحبت می‌کنید لازم نیست با پسوند جمله را بسازید. اما اگر در موقعیت رسمی می‌خواهید صحبت کنید یا متنی رسمی (مثلا دایره‌المعارف) بنویسید، باید از پسوند –dir استفاده کنید. این دو حالت در برخی موقعیت‌ها جای همدیگر هم استفاده می‌شوند. به مثال‌های زیر توجه کنید:
.O benim evim (این خانه من است.)
.Örümcek bir hayvandır (عنکبوت یک جانور است.)
نکته دوم
چون فعل بودن برای هر ضمیر فاعلی فرق می‌کند می‌توان جملات را بدون ضمیر ساخت، مانند زبان فارسی که جملاتی نظیر «خسته‌ام» یا «رفته‌اند» جملات درست دستوری محسوب می‌شوند. به خاطر وجود پسوند (شناسه) به راحتی می‌توان ضمیر را شناسایی کرد. به مثال‌ها توجه کنید:
.Güzelim (زیبایم.)
توجه
اگر در مثال بالا ضمیر آورده شود، قصد گوینده تاکید روی فاعل جمله بوده است:
.Ben güzelim (من زیبا هستم.)